Przesądy

Przy okazji ponownej, tym razem uważniejszej i dużo bardziej szczegółowej, lektury „Spornych spraw polskiej literatury współczesnej” tylko kilka wypisków i drobnych uwag na marginesie. Przede wszystkim więc z dzisiejszej perspektywy akurat ten ze „spornych” tomów wydaje się z jednej strony mało lub zgoła w ogóle rewolucyjny i przynoszący jakieś znaczące przewartościowania, ale trzeba zarazem pamiętać, że sesja dotycząca miejsca literatury w czasie wielkiej zmiany miała miejsce w maju 1996 roku, a więc teksty tutaj opublikowane przynajmniej w części są relacjami „na żywo” z literackiego pola bitwy. Z drugiej strony tom broni się oczywiście świetnie jako zbiór wszelkiego rodzaju bibliograficznych odsyłaczy i doskonała pomoc dla studentów polonistyki, literaturoznawców czy wreszcie krytyków literackich. Mówię przede wszystkim o następujących tekstach: Danuta Patkaniowska – Najważniejsze teksty i dyskusje w czasopismach literackich i społeczno-kulturalnych drugiego obiegu (1976-1990), Leszek Szaruga – Czasopisma kulturalne w latach 1975-1995, Marek Zaleski – Przygody myśli krytycznoliterackiej oraz najobszerniejszy chyba w zbiorze: Zygmunt Ziątek i jego „Sierpień – grudzień – historia. Od dokumentów czasu do literatury miejsca”.
Niezły jest tekst Andrzeja Wernera o literaturze „biało-czerwonej”, która jakże często jest literaturą „czarno-białą”, podobne kwestie porusza też w swoim eseju „Znowu w okopach” Lidia Burska. Dziwny i nie do końca dla mnie zrozumiały jest tekst Walca, ale tutaj również swoje robi różnica perspektyw, więc może rzeczywiście pornograficzne wiersze Pawlaka w „Pulsie” nie bardzo były w tamtym czasie na miejscu i nie bardzo „służyły sprawie”. Tekstów takich jak Maryli Hopfinger o pluralizacji kultury i rozwoju audiowizualności przez pięć lat studiów dziennikarskich miałem okazję przeczytać dziesiątki, ale dla mniej wtajemniczonych rzecz, chociażby faktograficznie, pożyteczna. Przykłady: „Niemal w co drugim domu jest dzisiaj magnetowid (w 1993 roku 443 na 1000). Gwałtownie rozwija się krajowy rynek wideo: mnożą się wypożyczalnie oraz punkty sprzedaży kaset wideo”. I nieco dalej: „Na początku 1996 roku komputery były w 13% gospodarstw domowych, a 12% rodzin zamierzało je wkrótce kupić. […] od uruchomienia pierwszego polskiego połączenia z Internetem w 1992 roku do jesieni 1996 podłączono 44 tysiące komputerów”. Prawda, że – znowu za sprawą odmiennej perspektywy czasowej – interesujące?
Jeszcze więcej danych, faktów, dat, nakładów, wszelkiego rodzaju tabel, zestawień i statystyk w obszernym szkicu Oskara Stanisława Czarnika o instytucjach wydawniczych w latach 1975-1995. Można powspominać nie tylko jak dużo współczesnej literatury polskiej ukazywało się w tamtych latach, ale także w jak niewyobrażalnych dzisiaj nakładach książki te drukowano, a od czasu do czasu nawet wyprzedawano. Z kilku zamieszczonych w tomie szkiców o współczesnej prozie i poezji oraz jednego o eseju można wyciągnąć kilka interesujących interpretacji i prób podsumowań, ale razi nieco powtarzalność kilku zaledwie, najmodniejszych i najszerzej wtedy opisywanych, nazwisk. Chciałoby się jednak trochę niespodzianek, polemik i przewartościowań, a z tym raczej słabo. Choć momenty się zdarzają. Przykładowo Tomkowski bardzo wysoko stawia prozę Cezarego Kędera, a wspomniany Ziątek przedstawia dziesiątki zapomnianych już dzisiaj w większości nazwisk. Chęć polemiki co rusz budzą też wspomniane już teksty Wernera i Zaleskiego. Teksty Baranowskiej, Nasiłowskiej i Piaseckiego o współczesnej poezji również poprawne i momentami interesujące, ale – jak wyżej – pozbawione szaleństw i silnych ciosów, zbyt grzeczne, nawet jeśli traktujące o młodych dzikich i barbarzyńcach. Mimo tych nieśmiałych zaczepek z mojej strony, lektura to oczywiście obowiązkowa i na regałach wszystkich siedzących w literaturze musi mieć swoje miejsce.


[Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej - pod redakcją Aliny Brodzkiej i Lidii Burskiej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1998]